سیستم اعلام حریق
سیستم اعلام حریق
سیستم اعلام حریق زنگ هشداری است که سیگنال هایی را از آلارم های مختلف سنسورها دریافت می کند ، این موارد را ارزیابی می کند و سپس اقدام مناسب را انجام می دهد. طیف گسترده ای از فن آوری های مختلف را می توان برای تشخیص آتش سوزی استفاده کرد. متداول ترین سیستم اعلام حریق دتکتورهای دود و دما هستند.
دلیل اصلی استفاده از سیستم های اعلام حریق ، تشخیص وقوع آتش سوزی در مرحله بسیار اولیه حتی بدون حضور انسان است و بنابراین سریعاً اقدامات مناسب را باید انجام داد. پس از شناسایی آتش سوزی ، یک سیگنال هشدار صوتی یا دیداری (آژیر و چراغ چشمک زن) منتشر می شود. بسته به نوع طراحی سیستم ، می توان آتش نشانی را نیز هشدار داد یا می توان سیستم خاموش کننده اتوماتیک را فعال کرد.
شرکت Arka Fire قادر به ارائه طیف گسترده ای از مارک های مختلف از جمله finder .AWEX .LST.ARGUS همچنین برای بسیاری از محصولات دارای تجربه و کارمندان آموزش دیده است. مارک مورد استفاده بستگی به درخواست مشتری و با توجه به نوع طراحی پروژه ارائه میگردد
سیستم اعلام حریق مرکزی
در این سیستم، حریق از همان لحظات اولیه تشخیص داده میشود و به ساکنین و آتش نشانی اطلاع داده میشود. در سیستم اعلام حریق مرکزی، سیستم اصلی در محلی دور از دسترس نصب میگردد اما اجزای مختلف آن، شامل آشکارسازها و شاسی‌ها در نقاط مختلف ساختمان نصب می‌شوند. اطلاعات توسط این اجزا دریافت شده و به کنترل پنل مرکزی فرستاده میشود تا فرایند اطلاع رسانی حریق به ساکنین انجام گردد.
سیستم اعلام حریق انفرادی
در سیستم اعلام حریق انفرادی، به محض اینکه وقوع حریق احساس شود در همان محل به وسیله‌ی صدای آژیر و چراغ‌های چشمک‌زن، وقوع حریق به افراد حاضر در محل اطلاع رسانی میگردد.
انواع سیستم اعلام حریق
سیستم‌های اعلام حریق دستی و اتوماتیک
تفاوت سیستم های اعلام حریق اتوماتیک با دستی در نحوه تشخیص حریق توسط آنهاست .در سیستم دستی اعلام حریق به وسیله‌ی شاسی انجام میشود و فشار این کلید وابسته به حضور انسان در آن فضاست . درواقع سیستم دستی برای فضاهایی است که معمولاً افراد در آن حضور دارند. سیستم اعلام حریق دستی برای فضاهایی که ممکن است مدت‌های طولانی افراد در آن حضور نداشته باشند کاربرد ندارد.
در مقابل سیستم اتوماتیک نسبت به علائم حریق حساس است و با تشخیص این علائم، از راه‌های مختلف مانند آژیرهای خطر، تماس خودکار با آتش نشانی ، باز کردن درهای خروج اضطراری که در حالت عادی قفل هستند و مواردی از این قبیل حریق را اطلاع رسانی می‌کند و در کنترل آن نقش تعیین‌کننده ای دارد.
بررسی سیستم اعلام حریق اتوماتیک نسبت به سیستم دستی، وابستگی چندانی به تشخیص انسان ندارد.
سیستم‌های اتوماتیک به دو دسته Conventional یا متعارف و Addressable یا آدرس پذیر تقسیم می‌شوند.
سیستم اعلام حریق متعارف یا Conventional
سیستم‌های اعلام حریق متعارف از سال‌های دور مورد استفاده قرار می‌گرفتند و حتی هم‌اکنون نیز در برخی فضاها به کار گرفته می‌شوند. در این سیستم‌ها انواع شاسی و آشکارسازهای مختلف که در مناطق متفاوت ساختمان قرار گرفته‌اند، مختص آن منطقه مشخص هستند. این اجزا به صورت شعاعی یا شاخه‌ای به کنترل پنل مرکزی متصل شده‌اند. هر یک از مدارها که فعال شود و گزارش حریق را به تابلوی مرکزی منتقل کند میتوان تشخیص داد کدام منطقه دچار حریق شده است. به عبارت دیگر تنها منطقه حریق، به صورت حدودی در این سیستم قابل تشخیص است اما نقطه دقیق آن را نمی‌توان بدون حضور در محل و از روی نشانه‌های سیستم تشخیص داد.
به طور خلاصه در سیستم اعلام حریق متعارف، اجزای مختلف شامل شاسی‌ها و دتکتورها همگی به طور موازی با یک جفت سیم متصل می‌شوند و در حالت عادی همه اجزا در وضعیت نرمال قرار دارند. در صورتی که وضعیت یکی از اجزا به حالت آلارم تغییر کند جریان در سیستم افزایش پیدا کرده و سیستم مرکزی با توجه به این افزایش جریان تشخیص می‌دهد که به حالت آلارم تغییر وضعیت دهد. در صورت بروز حریق نیز، علاوه بر روشن شدن لامپ‌های منطقه آتش سوزی، آژیرهای کنترل پنل مرکزی نیز به صدا درمی‌آیند.
سیستم اعلام حریق آدرس پذیر یا Addressable
در سیستم اعلام حریق آدرس پذیر همان‌طور که از نامش پیداست، به هر یک از آشکارسازها یا دتکتورها و شاسی‌ها آدرس مشخص و منحصر به فردی اختصاص پیدا می‌کند. به همین دلیل هنگامی که حریق اتفاق می‌افتد پنل مرکزی به طور دقیق می‌تواند تشخیص دهد که حریق در کدام نقطه اتفاق افتاده است. همین شناسایی و تعیین دقیق محل وقوع حریق نقش تعیین کننده‌ای در سرعت رسیدگی و کنترل آن دارد. از آنجا که هر مدار در سیستم آدرس پذیر، نشانی مشخص خودش را دارد، موضوع منطقه بندی در آن به اندازه سیستم متعارف اهمیت پیدا نمی‌کند. اما در نظر گرفتن حلقه تشخیص بر مبنای مناطق مختلف می‌تواند به کشف محل وقوع، سرعت بیشتری دهد.
به این ترتیب اگرچه مناطق مشخصی در این سیستم تعریف نمی‌شود اما به صورت مجازی حلقه‌هایی برای تعیین منطقه حریق گسترده میشود.
سیستم‌های اعلام حریق آدرس پذیر نسبت به سیستم‌های متعارف جدیدتر هستند و هم در زمینه کشف حریق و هم اطلاع رسانی پس از آن، سریع‌تر و دقیق‌تر از سیستم متعارف عمل می‌کنند.
نکته مشترکی که در هر دو سیستم قبلی که بررسی کردیم وجود دارد، نحوه عملکرد رله گونه آشکارسازهاست. درحالی‌که مبنای عملکرد سیستم هوشمند، استفاده از ریزپردازنده در آشکارسازها و کنترل پنل مرکزی و راهبری نرم‌افزاری است.
یکی از ویژگی‌های سیستم‌های اعلام حریق متعارف و آدرس پذیر این است که تنها در حالت‌های هشدار یا عدم هشدار قرار دارند؛ به عبارت دیگر یک وضعیت صفر و یکی در آنها جریان دارد درحالی‌که سیستم‌های هوشمند طوری برنامه‌ریزی می‌شوند که دتکتورها به طور دائم فعال هستند و به سیگنال‌های ارسالی از سوی کنترل پنل مرکزی پاسخ می‌دهند.
نحوه اتصال در سیستم‌های هوشمند شبیه به سیستم‌های آدرس پذیر است و حلقه‌هایی در آن تعریف می‌شوند که در این حلقه‌ها به طور یکپارچه میتوان فضایی به متراژ ۱۰ هزار مترمربع را تحت پوشش قرار داد.
سیستم اعلام حریق هوشمند
در سیستم اعلام حریق هوشمند هر یک از دتکتورها، ریزپردازنده دارند و این ریزپردازنده‌ها از طریق کنترل پنل تنظیم می‌شوند تا به طور پیوسته شرایط محیطی را از نظر دود و گرما بسنجند و اطلاعات آن را به تابلوی کنترل مرکزی ارسال کنند. درواقع در یک سیستم اعلام حریق هوشمند دتکتورها، به‌خودی‌خود تشخیصی از وضعیت ندارند بلکه اطلاعات را به تابلو مرکزی منتقل کرده و پس از پردازش این اطلاعات و مقایسه آنها با داده‌های قبلی تشخیص می‌دهد که وضعیت ، عادی یا غیرعادی است.
مزایای سیستم اعلام حریق هوشمند
سیستم‌های اعلام حریق هوشمند نسبت به سایر سیستم‌های اعلام حریق مزایای متعددی دارند که موارد زیر بخشی از این مزایا به شمار می‌روند:
- امکان اتصال به رایانه و کنترل نرم افزاری
- امکان تعریف و تنظیم میزان حساسیت مشخص برای هر یک از حسگرها به طور جداگانه
- برخورداری از سیستم هشدار چندمرحله‌ای که قبل از هشدار اصلی یک پیش هشدار نیز اعلام میشود
- قابلیت اتصال سیستم به سایر سیستم‌های امنیتی و حفاظتی ساختمان از طریق هماهنگی نرم افزاری
- سرعت در تشخیص و اعلام و متعاقباً بهبود پروسه مربوط به کنترل حریق
اجزای سیستم اعلام حریق
اجزای سیستم اعلام حریق دسته‌بندی‌های مختلفی دارند که به شرح زیر است:
- مرکز کنترل اعلام حریق
- دتکتورهای اعلام حریق یا تجهیزات تشخیص حریق
- شاسی
- آژیر یا تجهیزات تشخیص حریق (چراغ های چشمک زن)
- باطری
- ایزولاتور اعلام حریق
مرکز کنترل اعلام حریق Fire Alarm Control Panel
پنل مرکز کنترل اعلام حریق دستگاهی است که تمامی اجزای سیستم اعلام حریق به آن متصل گردیده و دائماً در حال آنالیز تجهیزات می باشد و در صورت بروز حریق یا خرابی با فعال نمودن آژیرها و سایر هشدار دهنده ها وقوع حریق یا خرابی را اعلام می کند.
هر پنل اعلام حریق ۲ خروجی آژیر و چند خروجی زون دارد. بستگی به وسعت و اهمیت محل مورد حفاظت از ۲ الی ۴۸ زون انتخاب می کنیم.
پنل مرکز کنترل اعلام حریق وضعیت FIRE را با چراغ قرمز و وضعیت FAULT را با چراغ زرد و وضعیت نرمال سیستم را با چراغ سبز نشان می دهد.
همچنین پنل اعلام حریق باید دارای باطری و شارژر باشد تا در زمان قطع برق سیستم به کار خود ادامه دهد.
دتکتور اعلام حریق
پس از انتخاب نوع سیستم آدرس پذیر یا متعارف بایستی نوع دتکتور را مد نظر قرار دهیم و بایستی بدانیم چه نوع دتکتوری برای محل مورد نظر مناسب و قابل نصب می باشد . دتکتور دودی ؟ دتکتور حرارتی ؟ دتکتور شعله ای ؟ دتکتور گازی ؟
چرا نوع دتکتور در سیستم اعلام حریق مهم است؟
در هر وقوع حریق، سرعت اعلام بستگی به نوع دتکتور نصب شده در آن محل دارد. در هنگام حریق بایستی نزدیک ترین دتکتور به محل وقوع حریق فعال شود و پنل سیگنال حریق را دریافت و آژیرها به صدا در آیند. اگر طراحی سیستم اعلام حریق صحیح و اصولی نباشد و نزدیک ترین دتکتور فعال نشود و دتکتورهای بعدی فعال شوند، زمان کشف حریق طولانی گشته و آتش شعله ور میگردد و در نتیجه خسارت بیشتر وارد میشود.
عموماً نوع اجناس و مواد مورد استفاده در محل نصب اعلام حریق نوع دتکتـــــور را مشخص می کند.
اگر مواد به سرعت شعله ور گردند و دود حاصل از آن کم باشد، بایستی از دتکتورهای حرارتی استفاده کنیم و دتکتورهای دودی گزینه مناسبی نیست و نمی توانند عکس العمل خوبی از خود نشان دهند و اگر مواد سریع شعله ور نگردند و دود حاصل از حریق مواد زیاد باشد، از دتکتورهای دودی استفاده می شود. اغلب مواد و اجناس مـورد استفاده در محل های غیر صنعتی سریع شعله ور نمی شوند و دتکتورهای دودی انتخاب مناسب برای این مکان ها می باشد.
دتکتورهای دودی اعلام حریق Smoke Detector
دتکتورهای دودی از رایج ترین انواع آشکار سازهای اعلام حریق هستند که خود به چهار نوع زیر تقسیم می شوند:
- یونیزاسیون Ionization Smoke Detector
- دتکتور دودی اپتیکال Photo Electric Smoke Detector
- بیم دتکتور Beam Detector
- استنشاقی یا مکشی Aspirating Smoke Detector
دتکتورهای دودی نسبت به دتکتورهای حرارتی سریع تر عمل می کنند و نبایستی دتکتورهای دودی را در معرض دریچه های جریان هوا قرار داد زیرا جابجایی هوا تأثیر منفی بر عملکرد دتکتور دودی می گذارد.
دتکتورهای دودی اعلام حریق را می توان در مکان هایی که دود و آلودگی عادی داشته باشند نظیر اطاق خواب، اطاق بستری، کلیسا، مسجد، راهروها، مراکز کامپیوتر و مخابرات، اطاق کنفرانس، فروشگاه، اطاق برق، کتابخانه، چاه آسانسور، استودیو ضبط و عکاس خانه، مدارس، راه پله ها، انبارها، اطاق رادیولوژی، دفاتـــــر کار، هتل ها، بیمارستان ها و … استفاده کرد و در مکان های با دود زیاد و رطوبت بالا مثل آشپزخانه و پارکینگ نبایستی استفاده کرد.
دتکتور حرارتی اعلام حریق Heat Detector
دتکتورهای حرارتی عموماً در فضاهایی که حریق حاصل از سوختن اجسام دود تولید نمی کند و بیشتر باعث ایجاد توده هوای گرم می شود، استفاده می گردد. کاربرد آن اغلب در فضاهایی مثل آشپزخانه، موتورخانه، پارکینگ و اماکنی که در آن ها امکان استفاده از آشکارسازهای دودی به دلیل وجود انواع بخار و دود حاصل از ساز و کار طبیعی تجهیزات یا فعالیت ها وجود دارد.
دتکتورهای حرارتی در دو نوع افزایشی و ثابت تولید می شوند.
- دتکتور حرارتی افزایشی Rate of Rise Heat Detector – RoR
این گونه دتکتورهای حرارتی بر اساس سرعت افزایش دما تحریک می شوند. بنابر این دو عامل افزایش دما و مدت زمان در عملکرد آشکارساز مؤثر است.
یعنی مطابق استاندارد، چنانچه دمای محیط ظرف یک دقیقه ۸٫۴ درجه افزایش یابد، دتکتور به وضعیت آلارم می رود.
بنابر این، این گونه دتکتورها برای مکان هایی که افزایش ناگهانی دما دارند، مناسب نیستند مثل آشپزخانه های صنعتی.
- دتکتور حرارتی ثابت Fixed Temperature Heat Detector – Fix
این دتکتورهای حرارتی در دمای از پیش تعیین شده و ثابت (مثلاً ۶۰ درجه سانتی گراد) عمل می کنند. یعنی با رسیدن دمای محیط اطراف دتکتور به این درجه گرما، دتکتور فعال می شود.
همچنین در نمونه های جدیدتر دتکتــــــور حرارتی از هر دو تکنولوژی Fix و RoR استفاده می گردد که در صورت تشخیص زودتر هر یک از سنسورها، سیستم در وضعیت آلارم قرار گیرد.
دتکتور شعله ای اعلام حریق Flame Detector
این نوع از دتکتورها در واقع نوعی آشکارساز نوری با توانایی تشخیص اشعه مادون قرمز (IR) و ماورای بنفش (UV) موجود در شعله آتش می باشند.
به محض به وجود آمدن شعله آتش، حسگر دتکتور شعله ای در یک میلیونیم ثانیه تغییرات را حس کرده و موجب وضعیت آلارم می شود. با وجود ایجاد تایمر تأخیر حدود ۲ ثانیه از سوی تولید کنندگان، هنوز این دتکتور از دتکتورهای حرارتی و دودی سریع تر است. این دتکتور مناسب برای اماکن وسیع و باز و یا سقف بلند مانند انبارها، آشیانه هواپیما و محوطه های باز صنعتی هستند و مناسب برای موادی هستند کـــــه شعله آتش زودتر از دود و حرارت ظاهر می شود مانند انواع سوخت های نفتی.
با توجه به این که در محیط های باز یا نیمه باز حرکت هوا و باد مانع از استفاده از دتکتورهای دودی و حرارتی می باشد، دتکتورهای شعله ای ماورای بنفش برای این فضاها مناسب هستند.
سه مدل دتکتور شعله ای اعلام حریق وجود دارد:
- مادون قرمز (IR)
- ماورای بنفش (UV)
- دتکتور شعله ای ترکیبی (IR/UV)
دتکتور شعله ای مادون قرمز IR Flame Detector
این مدل دتکتور شعله ای امواج مادون قرمز از شعله آتش را تشخیص می دهد و سرعت واکنش زیاد دارد و در مقابل اشعه خورشید، قوس های الکتریکی، جوشکاری، روشنایی، اشعه ایکس حساس نیستنـــــد و در مقابل گرد و غبار و آلودگی مقاوم هستند و قابل استفاده فقط در محیط های داخلی هستند.
دتکتورهای شعله ای ماوراء بنفش UV Flame Detector
این مدل از دتکتورهای شعله ای امواج ماوراء بنفش از شعله آتش را تشخیص می دهند و اگر دامنه حساسیت دتکتور رعایت شود، می توان آن ها را هم در فضاهای داخلی و هم فضاهای خارجی استفاده کرد.
سرعت عمل بالایی در مقابل شعله های آتش حاصل از مواد هیدروکربنی و هیدروژنی دارد ولی در مقابل قوس های الکتریکی ناشی از جوشکاری و اشعه ایکس حساس می باشند و از معایب این مدل دتکتور می باشد.
دتکتور شعله ای مرکب مادون قرمز و ماوراء بنفش IR/UV Flame Detector
این مدل دتکتور از دو سنسور ماوراء بنفش و مادون قرمز همزمان استفاده می کند و توسط یک پردازنده اطلاعات، سنسورها را پردازش و از بروز خطا جلوگیری می کند. این دتکتورها سرعت بسیار زیاد دارند و در مقابل اشعه خورشید، قوس الکتریکی و اشعه ایکس حساس نیستند.
شاسی اعلام حریق Break Glass Manual Call Point – MCP
شاسی اعلام حریق یکی از اجزاء مهم در سیستم اعلام حریق می باشد که با نام هایی همانند پوش باتون یا شستی اعلام حریق خوانده می شود. توسط شاسی اعلام حریق می توان وقوع حریق را توسط افراد حاضر در محل که به وجود حریق پی می برند، به صورت دستی با شکستن شیشه شاسی و یا فشردن طلق آن و ارسال سیگنال هشدار به مرکز اعلام حریق ارسال کنیم.
اغلب شاسی اعلام حریق دارای یک LED می باشد که هنگام هشدار روشن می شود.
برای تعویض شیشه شکسته یا ریست کردن طلق شاسی اعلام حریق معمولاً یک کلید یا آچار مخصوص وجود دارد تا تعویض و یا ریست کردن شاسی توسط افراد متخصص انجام گردد. همچنین کلید برای تست شاسی اعلام حریق بدون این که نیاز به شکستن شیشه و یا فشردن طلق آن به عقب باشد، استفاده می شود.
محل نصب شاسی باید کاملاً قابل رؤیت باشد و نزدیک درب های خروجی و مسیرهای فرار باشند .
همچنین راه پله ها می باشد و نبایستی آن ها را در محل های کثیف و آشپزخانه نصب کرد و با توجه به مکان مورد استفاده، شستی ها ممکن است ضد آب، ضد انفجار باشند.
آژیر اعلام حریق Fire Alarm Sounder
آژیرها و زنگ ها به عنوان تجهیزات هشدار دهنده صوتی و شنیداری هستند که توسط آن وقوع حریق به تمامی افراد حاضر در محل و پرسنل آتش نشانی خبر داده می شود.
آژیر اعلام حریق بایستی در راه پله ها، انباری ها و تمام محل های تحت حفاظت شنیده شود. حداقل در هر زون یک آژیر وجود داشته باشد و استفاده از تعداد آژیر و یا زنگ کم صدا بهتر از کاربرد تعداد کمی زنگ یا آژیر پرصدا است.
صدای آژیر اعلام حریق بایستی متفاوت از سایر آژیرها از قبیل آژیر ساعت ناهار و یا آژیر دزدگیر باشد. حداقل صدای آژیر بایستی ۶۵ دسی بل (db) باشد.
با توجه به نوع کاربری محل نصب سیستم اعلام حریق از نظر سر و صدا و یا مسکونی یا صنعتی، آموزشی و چگونگی حضور پرسنل از نظر مراقبت طراحی می گردد.
در سیستم اعلام حریق متعارف، آژیرها در مدار مستقل استفاده می شوند ولی در سیستم اعلام حریق آدرس پذیر، آژیرها در لوپ یا حلقه در کنار دتکتورها و شاسی ها قرار می گیرند و در صورت وقوع حریق، سیگنال توسط پنل اعلام حریق ارسال و آژیر فعال می گردد.
چراغ چشمک زن (Flasher) یکی از قسمت های تشکیل دهنده سیستم اعلام حریق است. ساختار فلاشر با نور ثابت یا چشمک زن و یا به صورت ثابت یا گردان است و معمولا قرمز رنگ می باشد.
فلاشرها در دو محل نصب می شوند:
- پاگردها، راهرو ها و راه پله ها
- بالای سر درب واحدها و اتاق ها
چراغ چشمک زن سیستم اعلام حریق
چراغ های چشمک زنی که در راهرو ها و راه پله ها نصب میشود، در موازات آژیر ها قرار میگیرند و همزمان با آنها به کار می افتند که به آنها Strobe Light گفته می شود. نور این چراغ های چشمک زن برای افراد ناشنوا بسیار کارآمد است و به آنها در تشخیص بروز حریق کمک می کند. همچنین می تواند در هنگام از کار افتادن آژیرها اعلام حریق را مشخص کند.
چراغ ریموت سردرب
در بعضی از مواقع، در زمان بروز حریق نیاز به تشخیص محل دقیق آتش سوزی وجود دارد. به طور مثال در آپارتمان ها که هر طبقه دارای چندین واحد است یا در هتل ها که اتاق های متعددی در هر طبقه وجود دارد.
در سیستم اعلام حریق برای تشخیص دقیق محل آتش سوزی از چراغ Remote Indicator استفاده می شود. این چراغ های (LED) بالای درب هر واحد نصب می شود و در صورت فعال شدن دتکتور، این چراغ نیز روشن خواهد شد.
ایزولاتور اعلام حریق
وقوع اتصال کوتاه در مدار لوپ در سیستم اعلام حریق آدرس پذیر باعث از کار افتادن تمامی تجهیزات (دتکتورها ، شاسی ها ، آژیرها و ..) روی لوپ میشود. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلی میتوان از ایزولاتورهای اتصال کوتاه استفاده کرد. مطابق استاندارد NFPA72 در صورت بروز اتصال کوتاه، در لوپ نباید بیشتر از یک زون از مدار خارج شود. بنابراین باید در طراحی به ازای هر زون در هر لوپ آدرس پذبر یک ایزولاتور اتصال کوتاه در نظر بگیریم .